Kilitli pedal ve pedal kali nasıl seçilir

Her sene yaz sezonunun açılmasıyla birlikte yol bisikleti ekipmanları satışında büyük bir artış oluyor. Bu artışın büyük bölümü ise bilinçsiz alışverişlerle geçiyor. Takım arkadaşımızda veya herhangi birinde gördüğümüz, hoşumuza giden ekipmanın aynısını iyi veya kötü gözetmeksizin alıyoruz. Peki, bu bize ne kazandırıyor? Bu tip alışverişlerin bisiklet sürücüsüne olan pozitif faydası tartışılır. Ama en büyük faydayı şüphesiz bisiklet dükkanları elde ediyor 🙂 Kendi gözlemlerim sonucu tüketiciyi en çok yanıltan ekipmanlardan birinin kilitli pedal yani diğer bir değişle spd pedal ve pedal kalleri olduğuna kanaat getirdim. Bu kısacık yazı size en doğru yol bisikleti pedalını nasıl seçeceğiniz konusunda rehberlik edecek, bunun yanı sıra “hangi kali almalıyım” ve “kal renkleri ne anlama geliyor” sorularınıza yanıt verecek. Yazıya kısa dediysek o kadar da kısa değil, aslında azar azar da olsa kilitli pedalların geçmişine, kullanım alanlarına, isimlerine ve modellerine de değineceğiz. Şimdiden iyi okumalar.

 

Spd pedal nedir?

Spd pedal aslında kullandığımız “pedalın” çeşidi değil. Ve aslında yol bisikleti için “spd” adında bir ürün yok. Spd spesifik olarak Shimano’nun 1990 yılında bisikletler için ürettiği bir kilitli pedal çeşidi, adını ise “Shimano Pedaling Dynamics” (Shimano pedal dinamikleri) ten almakta. Spd logolu ürünleri sadece Shimano üretebiliyor, bu ürünlerin patenti Shimano markasına ait. Fakat burada bir sorunumuz var, sadece “SPD” olan ürünler aslında dağ bisikleti ve şehir bisikleti kullanıcıları için üretiliyor…  Yol bisikleti pedalı için ise Shimano markasının patentli ürününün adı “SPD-SL”. Bisiklet için üretilen, ayakkabının pedala sabitlenmesini sağlayan pedal sisteminin adı ise İngilizce “clip-less pedal” veya Türkçeye geçmiş haliyle “kilitli pedal”.

Kilitli pedal nedir?

Bu hikâye aslında 80’lerde başlıyor. 80’lerin başına kadar yarışçılar dahil neredeyse tüm bisikletçiler tokalı (kayışlı pedal veya kalpiyeli pedal) pedal kullanıyordu. Kayışlı pedal iyiydi ama hem temini zordu hem de kullanımı. Kayışlı pedallar genel olarak burnunda çelikten kasnak olan bir ham deri parçası idi. Bu deri parçası ise hem kısa ömürlü oluyordu, bir yandan da ayağı yeterince sabit tutamadığı için güç aktarımında tam verim alınamıyordu. Tokalı pedal kullanımı 90’ların başına kadar mecburen devam ediyor fakat takvimler 90’lı yılları gösterdiğinde ise tokalı pedal kullanımı neredeyse yok denilecek kadar azalıyor. Pro Peloton’da ise son tokalı pedalı Sean Kelly 1993 yılında kullanıyor. Bu tarihten sonra tokalı pedal tamamen tarihin tozlu sayfalarına karışıyor.

Bir yol bisikletinde öncelik her zaman güç aktarımıdır.

Güç aktarımıyla alakalı sıkıntılardan muzdarip bisiklet firmaları hemen ar-ge çalışmalarına başlayıp bu işi kökünden çözmeye çalışıyorlar. Cinelli konuda ilk adımı atıp seri üretimdeki ilk yol bisikleti pedalını (m71) piyasaya çıkarıyor. Fakat Cinelli m71, şimdiki pedallar gibi sürücünün istediği zaman ayağını pedaldan ayırabildiği bir sisteme sahip olmuyor, aksine m71’den ayağınızı çıkarmak için bir levye’ye ihtiyacınız var. Yine de m71 kilitli pedal zaman çizelgesinde bir inovasyon olarak anılıyor.

Bu arada kilitli pedal, bahsi geçen pedal cinsinin tam Türkçe karşılığı da değil. Bahsi geçen pedalın terminolojik ismi “clip-less pedal”, dolayısıyla aslında bu pedal cinsinin tam Türkçe karşılığı “tokasız pedal” çünkü yol bisikletlerine klasik pedal takılması hoş görülmüyor. Yani ya tokalı pedal kullanmalısınız ya da tokasız pedal 🙂

Biraz geçmişe dönersek Cinelli’nin m71 adımından sonra Mavic, Campagnolo gibi büyük üreticiler de m71 e benzeyen tasarımlarla kilitli pedal üretimine başlıyorlar fakat bu konudaki en büyük gelişme ise Look ve Shimano markalarıyla yön buluyor. Look’un 1984 yılında “Pédales Automatiques” adında çıkardığı ilk kilitli pedalı ve 1990 yılında Shimano’nun “Shimano Pedaling Dynamics” (daha sonra bu ürün spd pedal ve spd sl pedal olarak ikiye ayrılıyor) ile attığı adım, pedal ve ayakkabı pazarını son haline getiriyor. Bu tarihlerden günümüze kadar olan tüm gelişmeler ise aslında performans odaklı. Her iki büyük firma da o an yaptıkları ar-ge ve aldıkları patentleri temel alarak ürün geliştiriyorlar.

Neden kilitli pedal kullanmalıyız?

Eğer bir yol bisikleti kullanıcısıysanız doğru soru kilitli pedalı neden kullanmanız gerektiği değil, neden kullanmamanız gerektiği olmalı, zira bir yol bisikleti için kilitli pedal olmazsa olmaz olarak kabul görüyor. Yol bisikleti, doğası gereği bazı ekipmanları (bagaj, yanıp dönen ışıklar vb.) şiddetle reddederken bazılarını ise kesin bir netlik ile kullanmamız gerektiğini söylüyor. Kullanmamız gereken ekipmanlar başta güvenlik ekipmanları ve sonra kilitli pedallar. Markası modeli ne olursa olsun bir yol bisikleti kullanıcısı için kilitli pedal, düzgün ve konforlu bir sürüş için vazgeçilmez bir ekipman.

Peki, ama neden kilitli pedal?

Yazımızın başlarında da yol bisikletinde önceliğin her zaman güç aktarımı olduğuna değinmiştik. Kilitli pedal bu noktada bize göz kırpıyor. Bu pedalların üretim amaçları her ne kadar “çekme kuvveti” denilse de kilitli pedalların aslında bir çekme kuvveti yarattığı söylentisi sadece şehir efsanesidir. Kilitli pedalın mottosu ayağınızı pedala hep aynı açıyla basmak ve buna bağlı gelen etkin güç aktarımı. Dolayısıyla pedala her basışınızda pedal ile ayağınız arasındaki netlik ve bu netliğin size kazandırdığı enerjinin yüzde olarak değeri, kilitli pedalın kullanıcıya pozitif faydası olarak anılıyor.

Doğru ayarlanmış bir kilitli pedal kali minimum güç kaybıyla maksimum aktarımı sağlamak için size yardımcı oluyor. Tabi belirtmekte yarar var, tam aksine yanlış ayarlanmış veya doğru kullanılmayan bir kilitli pedal kali ise her daim güç kaybınıza yol açacaktır. Bu konuda ise aşağıda da örneğini göreceğiniz 0 dereceli kaller yüksek risk sınıfında.

Yanlış kal seçimi başta diz olmak üzere kalça ve ayak bileği eklemlerinizin olağan dışı çalışmasına sebep verir, bu ise özellikle diz ekleminde geri dönüşü mümkün olmayan hasarlar yaratabilir.

Çekme kuvveti nedir?

Çekme kuvveti aslında dilden dile dolanan bir şehir efsanesi. Anlatılana göre 1880’lerin başında Amerika’nın Kansas eyaletinde yaşayan bir çocuk, sabah saatlerinde bahçelerine doğru gökten bir cisim indiğini görü… Bu değil, ama buna yakın 🙂 Çekme kuvveti, kilitli pedal ayağa artık kilitli olduğu için bir yandan pedala basarken diğer bir yandan da çekmemizi sağlayan bir durum. Yani hem basıp hem çekerek daha hızlı gitmek ve daha az güç (?!) harcamak vb. anlamlarına geliyor. Fakat aslında durum böyle değil, çekme kuvveti uyguladığını sanan bir çok sporcu aslında diğer ayağıyla pedalı ittiğinin farkında bile değil. Aslında Liverpool Üniversitesinden spor bilimci Doktor Auriel Forrester’da bunu doğrular şekilde konuşuyor. Çekme kuvveti uygulamaya kalktığınızda var olan yer çekimi bile size engel oluyor. Veya başka bir örnekle anlatmak gerekirse çekme kuvveti diye bir olay mümkün olsaydı birçok bisikletçi bunu yapamazdı çünkü pedalı çekmek için kullanılması gereken kas grupları aslında bisiklette kullandığımız kas gruplarından çok farklı ve birçoğu koşu sporunda kullanılan kaslar. Yani çekme kuvveti hem bisikletçi anatomisi için hem de genel fizik kurallarına göre biraz şehir efsanesi. O yüzden siz pedalın 360 derecelik hareketine bakarken aslında sadece 180 derecesine bakmış oluyorsunuz, kalan 180 dereceyi ise diğer pedalın 180 derecelik kısmı tamamlıyor. Çekme kuvveti bizimle değil 🙂

 

Bu kadar teknik konudan sonra artık ana konumuz olan “hangi yol bisiklet pedalını kullanmalıyım” sorusunun cevabına gelirsek;

En çok kullanılan kilitli pedal çeşitleri

Look

Firma 1984 yılında ürettiği yol bisikleti pedalının dinamiğinden pek ayrılmadan daha geniş aktarım alanı ve daha sert malzemelerle aktarılan enerjiyi artırarak ürün gamını genişletiyor.

Look markalı pedal çeşitleri (amatörden profesyonele)

• Look Keo 2 Max (yakında üretimi duracak)
• Look Keo 2 Max Carbon
• Look Keo Classic 3
• Look Keo Blade
• Look Keo Blade Carbon Cr
• Look Keo Blade Carbon Ti
• Look Keo Blade Dual Mode

Shimano

Firma 1990 yılında ürettiği pedal dinamiğinden pek ayrılmadan daha geniş aktarım alanı ve daha sert malzemelerle aktarılan enerjiyi artırarak ürün gamını genişletiyor.

Shimano markalı pedal çeşitleri (amatörden profesyonele):

• Shimano R540 Spd-SL
• Shimano R550 Spd-SL
• Shimano 105 5800 Spd-SL
• Shimano Ultegra 6800 Spd-SL (yakında üretimi duracak)
• Shimano Dura Ace 9000 Spd-SL (yakında üretimi duracak)
• Shimano PD-R 8000 Ultegra Spd-SL
• Shimano PD-R 9100 Dura Ace Spd-SL

Hangi kilitli pedal en iyisi

Aslında burada iyi veya kötü yok, tamamen sizin tercihinize ve marka seçiminize bağlı. Konunun başından beri yaptığımız gibi sadece sektörde en çok isim yapan iki marka olan Look ve Shimano markalarını incelersek;

Look pedal ve Look pedal kalleri’nin avantaj ve dezavantajları;

Look markalı kilitli pedallar genelde daha rahat takıldığı ve daha iyi kilitlendiği öne sürülerek kullanılsa da Look kilitli pedallardaki en büyük avantaj ağırlık farkıyla göz önüne çıkıyor.

Kalleriyle alakalı birkaç cümle kurmaya kalkarsak ise, Look markalı kilitli pedal kallerinin en büyük avantajı yine Look’un patentli teknolojisi olan “position memory” teknolojisi. Bu teknoloji, uyumlu ayakkabılarla kullanıldığında bir kez kal ayarı yaptığınız zaman tüm Look markalı kalleri aynı ayara sadık kalarak değiştirmenize ve kalleriniz eskidiğinde yeniden kal ayarını çok kolay bir şekilde yapmanıza yarıyor.

Shimano pedal ve Shimano pedal kalleri’nin avantaj ve dezavantajları;

Shimano markalı kilitli pedallar genelde kolay bulunabilirliği ve kullanım kolaylığı ile ön plana çıkıyor. Temelde Look pedallarla aynı mekaniğe sahip olsalar da alt segment ürünleri Look kilitli pedallarına göre daha ağırlar. Benim şahsi fikrim her zaman Shimano kullanmaktan yana, çünkü ekipman konusunda hafiflik değil sağlamlıktan yanayım. Hafif ürünler bana nedense daha az sağlammış gibi geliyor 🙂

Shimano markalı kilitli pedal kalleri ise Look kallere nazaran çok daha kolay bulunabiliyor. Ülkemizde neredeyse her bisikletçide Shimano markalı spd-sl kal bulmak mümkün.

Hangi Kal’i seçmeliyim?

Kilitli pedal kalleri kullanıcının tercih sebebine ve ayak hassasiyetine göre seçiliyor. Seçimiyle alakalı kıstaslar ise çok açık; doğru güç aktarımı ve konfor. Bu bölümde en çok kullanılan 2 marka olan Look ve Shimano markalarının kal çeşitlerini ele alacağız. Ritchey, Speedplay ve Time markalı yol bisikleti pedalları ise çok fazla kullanılmadığı için kullanıcılarını bir miktar üzüp, onlara bu bölümde yer vermiyoruz.

Look pedal kalleri

Look markalı yol kalleri renklerine ve yanal açı ayarlarına göre 3 modele ayrılıyor;

• Siyah 0°
• Gri 4,5°
• Kırmızı 9°

Shimano pedal kalleri

Shimano markalı yol kalleri renklerine ve yanal açı ayarlarına göre 3 modele ayrılıyor;

• Kırmızı 0°
• Mavi 2°
• Sarı 6° (bu modelde denge merkezi değişip burundan ortaya alınıyor)

Yüksek derece kaller (Look için kırmızı Shimano için sarı renkler)

Bu model yol bisikleti kalleri, genelde satın aldığınız pedalların içinden çıkarlar, aslında alıştırma kali diyebiliriz, enerji aktarımıyla alakalı çok büyük vaatleri olmasa da kilitli pedala yeni başlayacak kullanıcıların ayağını daha yumuşak tutmasıyla ve eklemlerini zorlamamasıyla ünlüdür. Yanal hareket imkânı zaten yüksek olduğundan ayağınızı pedaldan çıkarmanız için biraz daha fazla döndürmeniz gerekir. Buna nazaran kullanımı daha kolaydır. Denge merkezi ise kalin tam ortasındadır bu ise ayağınızı tam ortasını pivot bölge olarak kabul edip ayağınızın hem burnunun hem topuğunun hareket edebilmesine imkan sağlıyor. Yüksek dereceli kallerde kal açısını doğru ayarlamak için iyi bir gözlem gerekir.

Orta derece kaller (Look için gri Shimano için mavi renk):

Bu modeller aslında amatörden profesyonelliğe geçiş kalleri olarak bilinse de kal renklerinde yanal açılardan daha önemli olan bir değişken özellikle orta derece açılı kallerde ortaya çıkıyor; “denge merkezi”.

Orta derece kallerde özellikle Shimano için mavi renkte pivot bölge sarı renkli kalin aksine en uçta belirginleşiyor, bu ise ayağınızın yana doğru yapacağı açıyı sadece topukta bitirmesini, ayakkabınızın burun kısmının aslında neredeyse hareket etmemesini sağlıyor. Bu durum ise özellikle diz ve bilekleri fazla hareketli sporcular, özellikle tırmanışçılar için en etkin güç aktarımını sağlıyor. Yani hem ayağınız hareket etsin, hem etkin güç aktarayım diyorsanız tercih etmeniz gereken kal çeşidi orta derece açılı kaller olmalı.

Look tarafından baktığımızda ise orta derece açılı kallerin denge merkezinde bir değişiklik yok. Look kilitli pedallarında gri renkte değişen tek şey yanal hareket olanağının bir miktar azalması.

0 derece açılı kaller (Look için siyah, Shimano için kırmızı renkler):

Eğer ayağınızın kilitli pedalınıza tam olarak sabitlenmesini istiyorsanız 0 derece açılı kaller sizin için uygun, ama uzmanlar 0 derece açılı kallerin diz sağlığınıza iyi gelmediğinden bahsediyor. Yine de tercih sebebi, sıfır derece açılı kaller doğru ayarlandığında pedala her daim aynı açıyla basmanızı, dolayısıyla en verimli güç aktarımını sağlıyor. Tabi bu durum herkes için  doğru kabul edilemez. Eğer diz ve bilek eklemleriniz sürüş sırasında hareket etmek zorundaysa 0 derecelik kal kullanmamalısınız.

Shimano cephesinden baktığımızda kırmızı renkli kallerin avantajları, denge merkezinin mavi renkte olduğu gibi burunda olması, 0 derecelik açısıyla her ne kadar eklemlerinizi zorlasa da minimum kayıpla maksimum güç aktarımı.

Look cephesinden baktığımızda da durum değişmiyor, Look ve Shimano marka kilitli pedal kalleri 0 derecelik modellerde birbirinin aynısı.

Shimano markalı kaller her renkte farklı denge noktaları sunuyor.

Kilitli pedallar ve kilitli pedal kalleri hakkında son söz

Buraya kadar gelebildiyseniz kilitli pedallar hakkında artık düşünecek çok daha fazla teknik veriniz olmuş olmalı. Siz hangi pedal, hangi kal, neden mavi değil kırmızı kal diye düşünürken aklınızda bulunması açısından birkaç küçük cümleyle durumu özetlemek istiyorum; eğer bir hobi bisikletçisiyseniz performansınızı eklem sağlığınızdan daha çok önemsemeyin. Doğru pedal seçimi ve doğru yol bisikleti kali seçimi her seviyede kullanıcı için fazla önemli bir konu. En iyisi kırmızıdır/siyahtır diye kırmızıdan/siyahtan başlamayın, eklemlerinizi sevin 🙂 Kilitli pedallarınızla sürüş esnasında karşılaşabileceğiniz sorunları ve şehir içi bisiklet sürüşlerinde kilitli pedal kullanırken dikkat etmeniz gerekenleri ise başka bir yazıda kısa kısa anlatmaya çalışacağım.