Tork anahtarı nedir, nasıl kullanılır?

Karbon bisiklet fiyatları gittikçe düşüyor. Peki bu ne kadar iyi bir şey? Aldığımız karbon bisikletlere gerçekten gerektiği kadar iyi davranıyor muyuz? Yo hayır, temizlemekten, çizmemekten, dikkatli sürmekten bahsetmiyorum. Bahsettiğim şey biraz daha teknik. Vidalar, cıvatalar ve diğerleri. Bugünkü konumuz Tork Anahtarı!

20 sene önce neredeyse hepimiz çelik bisikletler kullanıyorduk. Bu geçtiğimiz 10 yılda alüminyuma ve içinde bulunduğumuz son 1 2 yılda karbona doğru hızlıca değişti/değişiyor. Çelik ve alüminyum bisikletler üretildikleri malzeme dolayısıyla baskıya biraz daha fazla mukavemet gösterebiliyorlar ve/veya bu bisikletlerde kullandığımız ekipmanlar da şimdiki kadar narin değillerdi belki. Aktarıcı somunlarını penseyle tüm gücümüzle sıkabiliyorduk. Hatta ben kadrodan bir “çıt” sesi gelene kadar sıkmaya devam ediyordum genelde. Bunu yaptığım için başıma hiçbir şey gelmedi ayrıca. Ama günümüz karbon yol bisikletleri için bu sistem ne yazık ki işler durumda değil… Artık her şeyi numaralarla ifade etmek durumundayız.

5 sene önce kullandığım bir bisikletim vardı (Specialized Venge Comp) bu bisikletin selesini değiştirmiş ama sele vidasını doğru tork ile sıkamayacağım bir yerde olduğumdan en yakınımdaki bisikletçiye kadar seleye hiç oturmadan sürmüştüm. “En yakınımdaki bisikletçi” ‘ye gidip durumu izah ettim. “Tork anahtarıyla sıkın mümkünse, yolum uzun tekrar kontrol ettirmem mümkün değil” diye ekledim. Bilin bakalım “en yakın bisikletçi abi” ne yaptı? “Bizim kolumuz tork anahtarı kardeş” dedi ve eline aldığı alyanla vidayı çevirdiği gibi gözlerimin önüne simsiyah bir perde iniverdi. Evet o ses o gece rüyama girecek olan vidanın kırılma sesiydi… Güzelim vida kırılmıştı, yenisini bulmam ise zordu. En yakın bisikletçi abi sağolsun ödeme taraftarı da olmadı “tork anahtarıyla sıksam para almayacaktım, kırdığımda da vermiycem tabi” dedi ve geçiştirdi. Sağolsun çırağı alet çantasını uzattı “abi sen şuradan uygun bir tane bul, tak git buradan” dedi ve bir şekilde idareten de olsa vida uydurabildim. Bu hikayenin ana fikri şudur; TORK ANAHTARI. Peki nedir bu tork anahtarı, neden gereklidir?

Tork anahtarı nedir

Tork, en basit anlatımıyla dönme momenti anlamına gelmekte. Tork anahtarı ise dönme momentini birim cinsinden ayarlayan veya kısıtlayan bir el aleti. Aslında tüm bisikletçilerde bulunması gerekiyor. Özellikle en yakın bisikletçide bulunması gerek. Eğer bulunmuyorsa orası en yakın bisikletçi değildir. Tork anahtarları birim olarak Newton-metre’yi yani Nm’i kullanmaktalar. Yani bir vida 3Nm ile sıkılması gerekiyorsa tork anahtarınızda 3Nm yi işaretlemeli ve aletin özelliğine göre dur dediğinde durmanız gerekli. Çünkü yeni jenerasyonda kullanılan tüm malzemeler eskisine nazaran ekstra “narin” ve ayrıca karbon fiber malzemeden üretilen bisikletler, sadece belli açılardan gelen kuvvete karşı öngörülebilen kuvvetlere mukavemet gösterebiliyorlar. Aslında karbon yol bisikleti kadrolarının bazı noktalardan bastırdığınızda esnemelerinin de bir sebebi bu. Ama bu bambaşka bir başlık.

Neden bisiklette tork anahtarı kullanmalıyız?

Vidaların, cıvataların ve somunların sıkılması için belirtilen Nm değerleri optimum değerler. Bu değerler kullanılacak olan malzemelerin yapısına uygun olarak üretici firmalar tarafından belirleniyor. 5Nm ile sıkılması gereken bir vidayı 6Nm ile sıkarsak başta garanti’nin yanı sıra güvenliğimizi de kaybetmiş oluyoruz. Vidaların somunların ve her şeyin dayanabileceği bir limit var. İşte bu limitleri ancak bir tork anahtarı edinerek ayarlayabiliriz. Konu bisiklet olunca bu limitler ekstra önem kazanıyor. Özel bisikletlerin fiyatları neredeyse bir araba parası, hatta daha pahalı bisikletler bile var. Ve bu bisikletlerin bakımlarını nispeten onlar kadar özel ekipmanlarla yapmak gerekiyor.

Ayrıca, kaliteli bir tork anahtarı almak bisikletinize yapacağınız en mantıklı yatırımlardan biri olabilir. Zira orta segment yol bisikleti fiyatları (2019 model ve ortalama markalardan bahsediyoruz) 20 bin tl üzerinde seyrediyor. Tabi bu komple bir kadroset fiyatı. Bu tip bir bisiklette kırdığınız veya yalama yaptığınız her vida size ortalama 10-40 dolar arası bir fiyata mal olacaktır. Ortalama bir tork anahtarını ise şu an 30 dolar civarına bulmak mümkün. Çıtayı biraz daha yükseltmek isterseniz 100 dolar civarına güzel anahtarlar bulunmakta. Şahsım adına 30 euro (25 euro + 5 kargo) fiyata aldığım tork anahtarı 4 senedir hakkını verdi. Kullandığım tüm bisikletlerde kullandım diyebilirim ve atölyemin en vazgeçilmez parçası haline geldi…

Tork anahtarı nasıl kullanılır

Eğer çok yüksek teknolojili, dijital ekranlı bir tork anahtarınız yoksa, tork anahtarları genel olarak çok benzer şekilde çalışıyorlar. İstediğiniz tork değerini ayarlamanıza yarayan bir ayar çubuğu varsa oradan ihtiyacınız olan tork değerini “Nm cinsinden” giriyorsunuz, bendeki modelde tork anahtarının kauçuk tutma yeri döndürülerek tork değeri ayarlanıyor. Tork değerini ayarladıktan ve uygun ucu ucu taktıktan sonra vidayı veya somunu sıkmaya başlıyorsunuz. Değerler istenilen Nm’e geldiğinde tork anahtarınız yüksek sesli bir “çıt” çıkararak sizi daha fazla sıkmamanız gerektiği konusunda uyarıyor. Ama şunu belirtmekte fayda var; tork anahtarınız size dur dese dahi aynı ses 2 veya 3 defa üst üste alana dek sıkmaya devam etmeniz gerekiyor. Çünkü bazı tork anahtarları dar aralıklı değerlerde yeteri kadar hassas değiller. Ben minimum 3 4 kere aynı ses tekrarlanana kadar sıkma taraftarıyım.

Tork anahtarıyla işiniz bittiğinde en önemli husus ise saklama koşulları. Bir tork anahtarını asla değer girilmiş bir şekilde yani ayarlı bırakmamanız gerekiyor. Yani işiniz bittiği zaman aletin üstündeki ayar bölümünü sıfırlamanız gerekmekte. Aksi halde tork anahtarınızın kalibrasyonu bozulur ve istediğiniz değerleri artık ayarlayamaz hale gelir. Eğer uygun fiyatlı bir tork anahtarınız varsa yenileyebilirsiniz, ama yüksek fiyatlı ve yüksek teknolojili tork anahtarlarında kalibrasyon konusu biraz karışık ve yüksek maliyetli bir ayar. Bu tip aletlere siz ne kadar iyi bakarsanız o da size o kadar uzun süre hizmet edecektir.

Son söz

Karbon bisikletlere 10 bin lira, 20 bin lira gibi rakamlar ayırırken atölyenizi bu cömertliğinizden mahrum bırakmayın. Unutmayın, doğru kullanılmış bir tork anahtarı bisikletinizin ömrünü uzatır.